Lungro - Ungra Katund Arberesh -Storia- Historia

Sul versante sud-ovest della catena montuosa del Pollino, nel territorio delimitato a nord-ovest dal fiume Galatro ed a sud-est dal fiume Tiro, si estende Lungro, comunità arbëreshe di 3145 abitanti. Il suo agglomerato urbano che giace ai piedi del monte Petrosa a 600 metri di altitudine, é sovrastato da una cinta di monti che, distaccandosi a nord-ovest dal Cozzo Pellegrino, si congiungono trasversalmente al massiccio del Pollino. Dal promontorio su cui sorge il paese, che guarda gran parte della Piana di Sibari, è possibile scorgere il magnifico Golfo di Sibari e le colline che salgono gradualmente verso i rilievi della Sila Greca. Il nome Lungrum appare per la prima volta nella storia, intorno al secolo XII. L’etimo Lungrum o Ugrium sembra riferirsi alla particolare umidità del suo territorio. Secondo Domenico De Marchis , il suo nome deriva dal greco UGROS «ugros»/umido, fluido,acqua. Quest’ipotesi è avvalorata anche dal nome dell’antico monastero del casale di Lungro, «Santa Maria delle Fonti»/Shën Mëria e Ujravet.

Mbi shpatin jugperëndimor e vargmalit të Pulinit, në territorin kufizuar në veriperëndim nga lumi Galatro dhe në juglindje nga lumi Tiro, zgjerohet Ungra, komunitet arbëresh me 3145 banuesë. Grumbullimi urban që shtrihet rrezë malit Petrosa në 600 metra mbi nivelin e detit, është sunduar nga një rreth malesh që, duke u ndarë në veriperëndim nga mali Cozzo Pellegrino, bashkohen në menyrë të tërthortë masivit të Pulinit. Nga hunda mbi të cilën ngrihet katundi, që shikon pjesën e madhe të fushës së Sibari, mund të shihet gjithë deti madhështor i Sibari dhe kodrat që hipen gradualisht drejt releviet të Sila Greca. Emri Lungrum del për të parën herë në historinë, rreth shekullit të dymbëdhjetë. Etimoni Lungrum ose Ugrium duket të referohet lagështisë së veçantë të territorit të saj. Sipas Domenico De Marchis, emri i tij buron nga fjala greke UGROS «ugros»/lagësht, lëng,ujë. Kjo hipotezë është mbështetur edhe nga emri i manastirit të lashtë të grumbullit shtëpish të Ungrës, “Shën Mëria e Ujëravet”.

___________________________________________________________________________________

Cenni Storici. Era il 2 maggio del 1156, quando Ogerio del Vasto, signore della contea di Brahalla (l’attuale Altomonte), con il beneplacito di Soffrido, vescovo di Cassano, concesse ad alcuni monaci basiliani il territorio antistante la chiesetta di Santa Maria de Fontibus, nei pressi del casale Lungrum. L’erezione del monastero di Santa Maria delle Fonti, permise ai monaci baroni di conquistare gradualmente la giurisdizione civile sulla popolazione e sul territorio e consentì al piccolo agglomerato rurale di svilupparsi autonomamente. Dovettero però trascorrere parecchi anni prima che l’esigua popolazione del borgo medievale, tutta di origine italiana, potesse usufruire proficuamente delle terre e dei benefici concessi da quella donazione di vassallaggio. Le molteplici angustie feudali, inoltre, ostacolavano lo sviluppo economico del borgo e frenavano l’incremento demografico, poiché una sorta di primogenitura feudale consentiva di contrarre matrimonio solo al primogenito, costringendo al celibato gli altri membri della famiglia. D’altro canto, il monastero andava acquistando sempre maggiore prestigio e in poco tempo divenne uno dei più importanti centri di spiritualità bizantina e cultura greca. Con il dissolvimento del sistema feudale, dopo il Regno dei Normanni (XII secolo) e il dominio degli Svevi (XIII secolo), l’abbazia e il casale attraversarono un lungo periodo di crisi che si acuì con il dominio degli Angioini prima, degli Aragonesi poi. Il casale Lungrum, comunque, andava lentamente sviluppandosi, sotto la blanda guida dei monaci. A dare una svolta determinante e nuova linfa vitale al piccolo agglomerato rurale, fu l’insediamento di 17 fuochi (famiglie) di transfughi albanesi che si stabilirono nel territorio lungrese nella seconda metà del XV secolo. Quando il sultano turco Murad II, dopo aver conquistato gran parte dei territori in Oriente, rivolse le sue mire espansionistiche verso l’Albania, Giorgio Kastriota Skanderbeg, valoroso comandante albanese dell’esercito turco, ritornò in Albania e organizzò la resistenza armata all’avanzata turca. Per circa 25 anni il popolo albanese, guidato dallo stesso Skanderbeg, riuscì a resistere alle offensive dell’impero ottomano e costituì un baluardo in difesa dell’Europa intera. Solo alcuni anni dopo la sua morte, avvenuta nel 1468, i turchi riuscirono a scardinare la resistenza albanese ed occuparono il paese intero. In seguito a questi tragici eventi si registrò in Italia la più consistente migrazione di popolazioni albanesi, che non si compì ad un tratto, ma a varie ondate. Ancora prima della capitolazione della città di Kruja, alcuni nuclei albanesi si erano stabiliti in Puglia, Calabria e Sicilia, nei feudi che Skanderbeg e gli altri condottieri albanesi avevano ottenuto dal re di Napoli, Alfonso I d’Aragona, in cambio dell’aiuto militare prestato nelle continue lotte contro i feudatari locali. Non pochi, però, furono gli spostamenti e i cambiamenti di zona che precedettero l’insediamento definitivo dei gruppi albanesi. Era tuttavia inevitabile per un popolo di guerrieri e pastori, preferire posti impervi e assai difficili da raggiungere. La ricerca di buoni pascoli per il bestiame, l’adattamento all’ambiente e gli atteggiamenti più o meno favorevoli dimostrati dalle popolazioni indigene, però, erano cause altrettanto importanti per la scelta dell’insediamento. Né erano da trascurare fattori come la stipula dei “capitoli” (norme che regolamentavano il funzionamento degli uffici e delle magistrature locali). Dopo interminabili spostamenti e travagliate vicende, i transfughi albanesi trovarono una buona accoglienza nei feudi calabresi di Geronino Sanseverino, principe di Bisignano che aveva preso in sposa Irene Castriota, nipote di G. Skanderbeg. L’insediamento di nuclei albanesi in prossimità del casale di Lungro risale al 1486, anno in cui Geronimo Sanseverino, principe di Bisignano e signore di Altomonte, nel concedere loro ospitalità, imponeva una tassa focatica di 20 ducati annui. Così i 17 fuochi albanesi, in poco tempo riuscirono a prevalere sull’esigua popolazione dell’antico borgo, tanto da imporre la propria lingua, il rito bizantino e gli usi orientali. Del resto, l’economia del paese beneficiò molto della manodopera albanese (ottimi pastori e contadini) che introdusse nuove tecniche di estrazione del salgemma. Essi, in breve tempo, diedero una nuova configurazione urbana all’abitato. Il rapido proliferare delle famiglie albanesi, raggruppate nelle gjitonie, consentì all’insediamento di acquisire il titolo di Universitas (1546), con cui si riconosceva agli abitanti il diritto di creare nel suo seno un’amministrazione cittadina. Così il borgo medievale, in pochi anni perse la sua identità italiana diventando marcata espressione della maggioranza di etnia albanese. Il monastero di Santa Maria delle Fonti, che già prima dell’insediamento dei transfughi attraversava un periodo di profonda crisi, venne abbandonato dai monaci nel 1525. Nella seconda metà del XVII secolo e durante il XVIII secolo, si intensificarono gli scontri tra le famiglie baronali dei Sanseverino di Altomonte ed i Pescara di Saracena. A Lungro si verificarono numerosi scontri politici per l’acquisizione di alcuni diritti baronali su feudi precedentemente contesi. Nel corso degli anni si intensificarono i secolari contrasti religiosi tra il rito greco-bizantino degli albanesi e il rito latino delle popolazioni confinanti. Numerosi preti albanesi subirono il carcere a causa della pratica del rito orientale, ma i lungresi, si strinsero intorno a loro e, lottando con tenacia, riuscirono a conservare la propria identità religiosa.

Pak histori. Ishte maj i 1156, kur Ogerio del Vasto, zotëri i kontesë së Brahalla (sot Altomonte), me miratimin e Soffrido peshkopi i Cassano, u dha disa murgjëve basilianë territorin përballë kishës së Shën Mërisë së Ujërave, afër fshatit Lungrum. Ngritja e manastirit të Shën Mërisë së Ujërave, u lejoi murgjëve baronë të pushtonin me shkallëzim jurizdiksionin civil mbi popullatën dhe mbi territorin dhe i pranoi grumbullit fshatarak të vogël të zhvillohei autonomisht. Patën të kalonin shumë vjetë para që popullata e pakte të fshatit mesjetar, e tërë me origjinë italiane, mund të përfitonte në mënyrë të dobishme të dherave dhe të dobive dhënë nga ajo dhënie vasaliteti. Të shumtat ngushtica feudale, për më tepër, pengojnë zhvillimin ekonomik e fshatit dhe mbajnë shtimin demografik, me qenë se një llojë parëbirnije feudale pranonte të martohei vetëm të parënlindurin, duke detyruar beqarisë të tjerët anëtarë të familjes. Nga ana tjetër, manastiri ishte duke marrë edhe më shumë prestigj dhe pas pak kohë u bë njera ndër qendrat më të rëndësishme të karakterit shpirtëror bizantin dhe të kulturës greke. Me shpërndarjen e sistemit feudal, pas Mbretërisë së Normanëve (shekulli XII) dhe pas sundimit të Svevëve (shekulli XIII), abacia dhe fshati përshkuan në një periudhë të gjatë krizëje që u mpreh me sundimin e Angioinëve më parë, e Aragonezëve më vonë. Fshati Lungrum, megjithatë, ishte duke u zhvilluar ngadhaltë, nën udhëheqjen e murgjëve. Të jepte një kthesë përcaktuese dhe uith jetësor të ri të voglit grumbullim fshatar, qe ngulimi i 17 zjarre (familja) arratisurësh shqiptarë që u vendosen në territorin ungërnjot në të dytën gjysmë e shekullit XV. Kur sultani turk Murad i II-ti, pas që pushtoi pjesën më të madhe të territorëve në Lindje, kthei synimet ekspansionistë drejt Shqipërisë, Gjergji Kastrioti Skanderbeku, kreshnik komandant shqiptar i ushtrisë turke, u kthe në Shqipëri dhe organizoi qëndrueshmerinë armatosur kundër përparimin turk. Për 25 vjet populli shqiptar, udhëhequr nga i njëjti Skanderbek, përballoi ofensivat e perandorisë osmane dhe krijoi një ledh në mbrojtje e të tërës Evropë. Vetëm disa vjetë pas vdekjes së tij, ndodhur në 1468, turqit arritën të hiqnin nga menteshat qëndrueshmërinë shqiptare dhe pushtuan shtetin të tërë. Pas këtyre ngjarjeve tragjike u regjistrua në Itali shtëgtimi më i madh popullsive arbëreshe, që nuk u bë njëherje, por në etapa të ndryshme. Më parë të kapitullonte qyteti i Krujës, disa bërthame arbëreshe u kishnin vendosur në Pulë, Kallabri dhe Sicili, në feudet që Skanderbeku dhe kapedane të tjerë shqiptarë patën nga mbreti i Napoli-s, Alfonso i I-ri, në vend të ndihmës ushtarake dhënë në luftat e vazhdueshme kundër vasalëve të vendit. Nuk qenë pak, meghithatë, zhvendosjet dhe ndryshimet zoneje që ecten para ngulimin përcaktues së grupëve arbëreshë. Ishte megjithatë i pashmangshëm për një popull luftëtarësh dhe bujqësorësh, të preferonin vende pakalueshëm dhe plot vështirësi për të arritur. Kërkimi i kullotëve të mirë për kafshat, përshtatja ambientit dhe qendrime pak o shumë të volitshëm shprehur nga popullatat të vendit, meghithatë, ishnin arsye po aq rëndësishme për zgjedhjen e ngulim. Kaq nuk ishnin për të braktisur faktore si nënshkrimi i “kapitulleve” (norma që rregullonin funksionimin e zyrave dhe gjykëve vendosore). Pas zhvendosje pafundshme dhe ngjarje munduar, arratisurët shqiptarë gjetën një pritje të mirë në feudet kallabrezë të Geronimo Sanseverino, princi i Bisignano-s që kishte martuar me Irenen Kastriotit, mbesë të Gjergjt Skanderbekut. Ngulimi i berthameve arbëreshë afër fshatit të Ungrës i përket 1486, vit në të cilin Geronimo Sanseverino, princi i Bisignanos dhe zotëri i Altomonte-s, me të dhënë atyre mikëpritje, caktoi një taksë për çdo familje 20 dukatësh në vit. Kështu të 17 “zjarret” arbëreshë, brenda pak kohë patën mundësi të përfitonin mbi popullatën e parte të fshatit të vjetër, deri t’u jepnin gjuhën e tyre, ritin bizantin dhe zakonet lindorë. Përveç kësaj, ekonomia e fshatit përfitoi shumë nga fuqia punëtore arbëreshe (blegtorë dhe bujqësorë të aftë) që futi teknika të reja për nxjerrjen e kripës. Ata, brenda pak kohë, u dhanë një përvijim qytetës e ri fshatit. Përhapja me shpejtësi e familjave arbëreshe, mbledhur në gjitoni, pranoi ngulimit të merrte titullin e Universitas (1546), me të cilin u njihte banuesve të drejtën të krionin në gjirin e tyre një administratë qytetare. Kështu fshati mesjetar, në pak vjet humbi identitetin italian e tij duke u bërë shprehje e forte të shumicës me etni arbëreshe. Manastiri i Shën Mërisë së Ujërave, që tashmë para ngulimit e arratisurve kaloi një periudhë krizeje të thellë, qe braktisur nga mungjit në 1525. Në të dyten gjysmë e shekullit XVIII, u rritën përplasjet midis familjave të baronit të Sanseverino-s nga Altomonte dhe të Pescara-s nga Saracena. Ungër ndodhën shumë përplasje politike për marrjen e disa të drejtave të baronit mbi feudat kundërshtuar në përparësi. Gjatë vitëve u ritën kundërshtimet fetarë shekullorë midis ritit grek-bizantin të arbëreshëve dhe ritit latin të popullatave kufitare. Shumë zotra arbëreshë pësuan burgimin për shkak të ushtrimit të ritit lindor, por ungërnjotët, u mblodhën rreth atyre dhe, duke luftuar me ngulm, arritën të ruajnë identitetin fetar të tyre

 

Fonte:lungro.asmenet.it.